دندان عقل، آخرین دندانی است که در دهان هر فرد رویش پیدا می‌کند و رشد دندان‌ها را تکمیل می کند. این دندان‌ها که شامل چهار دندان می شوند هر کدام پشت دندان های آسیاب و در هر دو طرف فک بالا و پایین انسان معمولا بین سنین 17 تا 25 سالگی رشد می کنند. البته این به معنا نیست که دندان عقل در همه افراد کامل رشد کرده و قابل دیدن می باشد. به دندان عقلی که دیده نشود دندان عقل نهفته می گویند.
معمولا این دندان ها نمیتوانند به صورت صحیح رشد کنند و دندان های دیگر را تحت تاثیر قرار می دهند. گاها ممکن است این دندان ها به ریشه دندان های آسیاب فشار آورده و درد زیادی را سبب شوند. گاهی کامل بیرون نیامدن دندان های عقل از لثه میتواند دردناک باشد و بیمار را دچار ناراحتی زیادی نماید.
بعضی از افراد در حالت عادی با دندان عقل خود مشکل ندارند و تنها زمان جویدن مواد غذایی و فشار بر روی آن هاست که درد را حس می کنند. در مورد دندان های نهفته نیز مشکل شایع این است که باکتری ها و با ذرات غذا چنانچه در لبه دندان عقل گیر کنند و به مرور باعث ایجاد پلاک ( رسوبات اطراف دندان که بی رنگ یا به رنگ زرد کمرنگ هست) شوند میتوانند مشکلات زیادی را به وجود آورند.
برخلاف باور بعضي از افراد، حضور يا عدم حضور دندان عقل، هيچ ارتباطي با سطح عقل يك فرد نيست.
دندان عقل به آخرین دندان در هر قوس فکی انسان اطلاق می‌شود. این دندان‌ها معمولاً از اواخر دوره نوجوانی تا دوره جوانی، معمولاً بین ۱۸ تا ۲۵ سالگی، در دهان ظاهر می‌شوند. زمان ظهور این دندان‌ها ممکن است در افراد مختلف متغیر باشد.
دندان عقل، سومین و آخرین دندان در دندان‌های آسیای بزرگ است که در دهان انسان رشد می‌کند و دندانپزشکان به آن دندان آسیای سوم یا دندان مولار سوم (M3) نیز اطلاق می‌کنند.
دندان‌های عقل نهفته
در صورتی که فضای کافی برای رشد طبیعی دندان عقل وجود نداشته باشد، ممکن است این دندان‌ها به دندان‌های دیگر گیر کنند و نهفته شوند. دندان‌های عقل نهفته ممکن است باور به این کار کنند که دندان‌های دیگر را تحت تأثیر قرار دهند و باعث شلوغی شوند. گاهی اوقات، به منظور درمان ارتودنسی، این دندان‌ها حتی قبل از وقوع مشکل، برداشته می‌شوند، اگرچه این عمل از نظر علمی دیگر به‌طور کامل صحیح نیست. اگر بهداشت دهان و دندان مشکل‌تر شود، دندان عقل نهفته ممکن است پوسیدگی داشته باشد. همچنین دندان‌های عقلی که تا حدی از لثه بیرون می‌آیند، ممکن است به التهاب و عفونت در اطراف لثه‌ها منتهی شوند که به آن پریکورونیت معروف است. برخی از روش‌های درمان محافظه‌کارانه ممکن است برای برخی موارد مناسب باشند؛ اما دندان‌های عقل نهفته معمولاً به عنوان درمان برای این مشکلات کشیده می‌شوند، حتی قبل از وقوع مشکلات. برخی از مؤسسات و محققان باور دارند که پیشگیری از خطرات دندان‌های عقل نهفته بهتر است، از جمله سازمان بهداشت ملی بریتانیا و موسسه ملی بهداشت و مراقبت‌های پزشکی.
دندان‌های عقل اشکال متفاوتی دارند و در فک بالا معمولاً دارای تاج مثلثی شکل و ریشه‌های به یکدیگر چسبیده هستند. اما دندان‌های عقل در فک پایین، کوچک‌ترین دندان‌های دائمی آسیا هستند و دارای ریشه‌های کوچک‌تری نسبت به حد معمول است که معمولاً به یکدیگر چسبیده‌اند.
در علم دندانپزشکی، از چندین سیستم نشانه‌گذاری برای شناسایی دندان‌ها استفاده می‌شود. در سیستم پالمر/زیگموندی، دندان‌های عقل در فک بالا راست و چپ با نمادهای ۸┘ و └۸ نشان می‌دهند، در حالی که نمادهای ۸┐ و ┌۸ دندان‌های عقل در فک پایین را نمایان می‌کنند.
با توجه به سیستم نمادگذاری FDI، دندان مولر سوم در فک بالا سمت راست و چپ به ترتیب با شماره ۱۸ و ۲۸ شماره‌گذاری می‌شوند، و دندان مولر سوم در فک پایین نیز به ترتیب با شماره ۴۸ و ۳۸ نمایان می‌شوند. طبق سیستم شماره‌گذاری جهانی، دندان‌های عقل در فک بالا سمت راست و چپ با شماره‌های ۱ و ۱۶ و دندان‌های عقل در فک پایین نیز با شماره‌های ۱۷ و ۳۲ شماره‌گذاری می‌شوند.
به طور عمومی، بزرگسالان دارای ۲ دندان عقل در فک بالا و ۲ دندان عقل در فک پایین هستند و در مجموع دارای ۴ دندان عقل می‌باشند. اما تعداد این دندان‌ها میتواند از صفر تا بیش از چهار دندان متغیر باشد. فراوانی و رویش این دندان‌ها در افراد با نژادهای مختلف متغیر است؛ به عنوان مثال، در بومیان تاسمانی، رویش دندان عقل بسیار نادر است، در حالی که بومی‌های مکزیک همواره دارای دندان عقل هستند. این تفاوت‌ها به ژن‌های PAX1 و MSX1 مرتبط هستند. زمان رویش این دندان‌ها نیز در افراد مختلف متفاوت است؛ به عنوان مثال، رویش دندان عقل در نژادهای آفریقایی، زودتر از افراد آسیایی یا اروپایی رخ می‌دهد.
گاهی به دلایلی از جمله دلایل ارثی، بیماری‌های دوران کودکی مانند کم‌خونی و راشیتیسم، عدم هماهنگی در رشد استخوان‌های فک به اندازه دندان‌ها و دلایل دیگر، دندان‌های عقل در دهان انسان به صورت نهفته باقی می‌مانند. همچنین امکان دارد که بخشی از تاج دندان به‌طور ناقص در دهان ظاهر شود، در این حالت به آن دندان عقل نیمه نهفته گفته می‌شود. این نوع دندان عقل که از زمان رویش آنها مدت زمانی طولانی گذشته و از نظر جایگذاری به خوبی در ردیف دندان‌های دیگر نیفتاده‌اند، ممکن است در بافت‌های نرم یا سخت دهان گیر کرده باشند.
دندان‌های عقل نهفته میتوانند مشکلات مختلفی ایجاد کنند که عبارت‌اند از التهاب بافت‌های نرم پوشاننده آنها مانند بافت لثه و بافت فولیکول دندانی. این مشکلات اغلب در ارتباط با دندان‌های نیمه نهفته یا رویش‌یافته رخ می‌دهند. همچنین، وجود دندان‌های عقل نهفته میتواند به پوسیدگی دندان یا پوسیدگی نواحی مجاور دندان عقل منجر شود. این وضعیت ممکن است خطر صدمه به دندان‌های مجاور را افزایش دهد و اغلب به درد شدید در ناحیه مورد نظر منتج گردد.
از مشکلاتی که دندان‌های عقل روییده، نهفته یا نیمه نهفته میتوانند ایجاد کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اثر فشاری و محدودیت فضا در قوس فکی یا رشد دندان عقل در جهات نادرست: این مشکلات ممکن است به مشکلاتی مانند تحلیل ریشهٔ دندان‌های دیگر، به ویژه دندان‌های آسیای دوم در صورت الگوی رشدی نادرست (به صورت افقی) منجر شوند.
- تشکیل کیست‌ها و تومورهای با منشأ دندانی: دندان‌های عقل نهفته ممکن است باعث تشکیل کیست‌ها و تومورهایی با منشأ دندانی در اطراف خود شوند. این ضایعات ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
- ایجاد عفونت‌های دهان و دندان: وجود دندان‌های عقل نهفته میتواند به عفونت‌های دهانی مانند پیوره (تجمع مایع در ناحیه دهان) و التهاب مغز دندان منجر شود. این وضعیت‌ها ممکن است با ورم و بوی نامطبوع دهان همراه باشند.
- تضعیف استخوان فک: یک دندان عقل نهفته ممکن است با تضعیف استخوان فک به علت فشاری که به استخوان وارد می‌کند، منجر به کاهش استحکام مکانیکی استخوان فک شود. این ممکن است در برابر ضربه وارد شده به دهان تأثیر منفی داشته باشد.
- نامرتبی و درهم‌ریختگی بقیهٔ دندان‌های فک: وجود دندان‌های عقل نهفته میتواند باعث نامرتب شدن و درهم‌ریختگی دندان‌های دیگر در فک شود.
- دشواری در حفظ بهداشت دهان و دندان: دندان‌های عقل نهفته ممکن است دشواری‌هایی در حفظ بهداشت دهان و دندان ایجاد کنند زیرا به دلیل موقعیت نادرست و دسترسی محدود به آنها، تمیزکاری و مسواک زدن آنها مشکل می‌شود.
مورفولوژی دندان نیز میتواند متنوع باشد:
- دندان‌های آسیاب سوم فک بالا (بالایی) معمولاً دارای تاجی با شکل مثلثی و یک حفرهٔ مرکزی عمیق هستند که چندین شقاق نامنظم از آن منشأ می‌گیرند. ریشه‌های آنها معمولاً به هم متصل می‌شوند و شکل نامنظمی ممکن است داشته باشند.
- دندان‌های آسیاب سوم فک پایین (فک پایین) کوچک‌ترین دندان‌های مولر در دندان‌های دائمی هستند. تاج معمولاً شکل مستطیل گردی دارد و دارای چهار یا پنج کاسپ با الگوی شکاف نامنظم است. ریشه‌ها به شدت کاهش می‌یابند و ممکن است با هم ترکیب شوند.
کشیدن دندان عقل یک روند پزشکی است که ممکن است در موارد خاص و با توجه به شرایط دندان و فک انجام شود. دندان‌های عقل، به علت مشکلات مختلفی که ممکن است ایجاد کنند، ممکن است نیاز به خارج کردن داشته باشند. این عملیت توسط دندانپزشکان یا جراحان دندانپزشکی انجام می‌شود.
بهترین سن برای خارج کردن دندان عقل از دهان معمولاً زیر ۲۰ سالگی است؛ اما امکان خارج کردن آنها در سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی نیز وجود دارد. پس از ۴۰ سالگی، کشیدن دندان عقل دشوارتر می‌شود و ممکن است با مشکلات اضافی همراه باشد.
خارج کردن دندان عقل ممکن است با عوارضی همچون خونریزی و آسیب به اعصاب همراه باشد. برای اینکه عوارض حین و بعد از عملیات کمتر شود، اجرای این روند توسط متخصصین ماهر و با رعایت دقیق استانداردهای بهداشتی ضروری است. از این رو، خارج کردن دندان عقل باید توسط دندانپزشک یا جراح دندانپزشکی با تجربه انجام شود.
در مواردی که دندان عقل به‌صورت نیمه نهفته یا بدون مشکل از نظر بهداشتی مشکل‌آفرین نیست، واجد دلیل برای خارج کردن آن نیست. تصمیم در مورد خارج کردن یا نخارج کردن دندان عقل باید توسط دندانپزشک با توجه به وضعیت خاص هر فرد گرفته شود.
دندان های عقل نهفته لزوما مشکل ساز نیستند و می توانند برای هفته ها، ماه ها، یا حتی سال ها به همین صورت بمانند و مشکلی هم ایجاد نکنند. اما اگر هر کدام از علائم آسیب زایی که قبلا به آن ها اشاره شد، بروز کنند، احتمالا باید آن ها را جراحی کنید. برای کشیدن دندان عقل نهفته به عمل جراحی نیاز است. اگر دندان عقل شما مشکل خاصی نداشته باشد، میتوانید به راحتی و بدون نیاز به جراحی دندان عقل تان را از دهان خارج کنید.
بطور کلی جراحی دندان عقل زمانی انجام می‌پذیرد که کشیدن دندان ممکن نباشد و یا دندان عقل نهفته باشد. در این شرایط جراحی دندان عقل بهترین گزینه خواهد بود.
به گفته پزشکان، جراحی دندان عقل معمولا به عنوان یک روش پیشگیرانه در نظر گرفته می‌شود تا سایر دندان‌ها را از صدمات ناشی از رشد دندان‌های اضافی در امان نگه دارد. با این حال، بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که این کار را در اواخر ۲۰ سالگی انجام دهید. چون در این مرحله، رشد دندان عقل هنوز کامل نشده و برداشتن آنها، با خطر عوارض کم‌تری همراه است.
بایستی توجه دارید که تصميم گیري درباره جراحي يك دندان عقل بستگي به شرایط خود فردي و تصميم پزشك شما دارد. در صورتي كه شكي درباره آيا بایستي دندان عقل خود را جراحي كنید يك پزشك را ملاقات كنید.
جراحی دندان عقل ممکن است به همراه عوارضی باشد. برخی از این عوارض شامل موارد زیر می‌شوند:
- عفونت جای زخم: زمانی که دندان عقل از بافت لثه خارج می‌شود، جای زخم آن داخل دهان باقی می‌ماند. اگر عفونت ایجاد شده در پی کشیدن دندان عقل درمان نشود، به سایر بافت‌های بدن منتشر خواهد شد.
- حفره خشک: یکی دیگر از عوارضی که میتواند بعد از کشیدن دندان عقل بروز پیدا کتد، حفره خشک است.
- تورم صورت: در خیلی از افراد، بعد از کشیدن دندان عقل، صورت دچار تورم می‌شود.
- تریسموس: گاهی اوقات پیش می‌آید که بیمار تا مدتی بعد از کشیدن دندان عقل، نمی‌تواند دهان خود را باز کند.
- افتادگی پلک و شلی عضلات صورت: یکی از عوارض خیلی نادر کشیدن دندان عقل، شل شدن عضلات صورت و افتادگی پلک یک طرف صورت است.
بایستی توجه داشت که تصميم گیري درباره جراحي يك دندان عقل بستگي به شرایط خود فردي و تصميم پزشك شما دارد. در صورتي كه شكي درباره آيا بایستي دندان عقل خود را جراحي كنید يك پزشك را ملاقات كنید.
